Natuurlijk, puur, duurzaam, lokaal, vers en gezond – dit zijn maar enkele begrippen die geassocieerd worden met biologisch eten – maar wat is biologisch precies?
Iedereen heeft zijn eigen projectie van wat biologisch eten is – zo wordt aangenomen dat biologisch automatisch staat voor een betere planeet, zoals minder dierenleed, minder ontbossing, minder chemicaliën en een efficiënter gebruik van natuurlijke hulpbronnen zoals water. Aan de andere kant is onze afstand met ons eigen voedsel nooit groter geweest dan de dag van vandaag; waar vroeger nog relatief veel mensen boeren waren of deze met regelmaat bezochten voor eetwaren is momenteel 1% van de populatie op Aarde verantwoordelijk voor al ons eten [1]. Door deze grote afstand vorm je een aantrekkelijk milieu voor fabels.
In dit artikel gaan we puur kijken naar wat de wetenschappelijke literatuur zegt over biologisch eten. Gezien biologisch eten veel haken en ogen heeft zal deze zich focussen op de gezondheidsaspecten van groente, fruit en granen. Worden de bovenstaande begrippen correct geassocieerd met biologisch eten en is het echt beter voor je gezondheid? Ik heb het voor je uitgezocht in dit artikel, maar voordat we het gaan hebben over gezondheid moeten we eerst definiëren wat ‘biologisch’ nou echt is.
Wat is biologisch?
Biologische landbouw kan kort gedefinieerd worden als een verzamelnaam voor landbouwmethoden en voedingsmiddelen die voldoen aan bepaalde eisen op het gebied van milieu, natuur en landschap, het welzijn van dieren en productiemethoden. Deze eisen zijn internationaal overeengekomen en vastgelegd [2, 3]. Het verschil zit hem bijvoorbeeld in de mate waarin landbouwkundige soorten gewassen worden beschermd en geselecteerd op eigenschappen met in rekening genomen de effecten op het milieu. Elke vorm van landbouw is tevens een ‘biologisch’ proces, desondanks de vele associaties die we met het woord hebben.
Dit artikel zal zich dan ook specifiek focussen op de biologische akkerbouw, ofwel de teelt van groente, fruit en granen en niet die van dieren, ofwel veeteelt. Karakteristieken van de biologische akkerbouw zijn een verbod op kunstmest, genetisch gemodificeerde gewassen en synthetische bestrijdingsmiddelen [2, 4].
De biologische akkerbouw zegt dus alleen iets over het proces van verbouwen, niet zozeer over de kwaliteit van het eindproduct, al wordt dat wel aangenomen. Dit brengt ons bij het eerste onderwerp:
Is biologisch eten gezonder?
Het primaire aankoopmotief waarom consumenten biologische groente en fruit kopen is omdat ze vernemen dat het gezonder is [5]. Laten we voorop stellen dat het belangrijkste is dat je groente en fruit eet, of het nou biologisch of gangbaar geteeld is. We weten op basis van Nederlandse voedselconsumptiepeilingen dat 90% van de volwassen vrouwen en 94% van de volwassen mannen tot 69 jaar de aanbevolen hoeveelheid fruit per dag niet haalt. Groente wordt nog minder gegeten: 95% van alle volwassen mannen en vrouwen bereiken niet de aanbevolen hoeveelheid per dag [6]. Het is niet duidelijk of de consumenten die biologische groente en fruit kopen ook daadwerkelijk voldoende groente en fruit binnenkrijgen, maar de consumentengegevens geven wel een indicatie. Van een tekort aan granen is geen sprake. Voordat we in het onderzoek duiken wil ik voorop stellen dat de voedingswaarde van een individueel gewas erg kan variëren door factoren zoals regio, klimaat en rijpheid en dat deze factoren een grote impact hebben op onderzoek, ook wel micro-klimaat genoemd. Zo kan simpel gezegd een druif die aan de ene kant van de heuvel groeit een totaal andere smaak hebben dan de druif aan de andere kant van de heuvel, niet omdat de ene biologisch is en de andere niet, maar bijvoorbeeld door meer blootstelling aan licht of een andere bodemkwaliteit. Door dit soort variabelen zijn onderzoeken die kijken naar een groot aantal verschillende onderzoeken erg nuttig om onderscheid te kunnen maken tussen biologisch of gangbare teelt, als dat überhaupt meetbaar is.
Een systematische review gepubliceerd in de British Journal of Nutrition liet zien dat biologisch verbouwde groente, fruit en granen meer antioxidanten en minder resten van synthetische bestrijdingsmiddelen bevatten [7]. Een systematische review is kort beschreven een systematische wijze waarop gezocht wordt naar originele onderzoeken die een antwoord kunnen geven op een onderzoeksvraag. Dit onderzoek onderzocht maar liefst 343 onderzoeken, maar is door de onderzoeksvorm wel gevoelig voor welke onderzoeken meegenomen worden en welke niet. Dit zijn interessante bevindingen, maar zijn deze relevant als we kijken naar onze gezondheid?
Er werd in de systematische review ook gevonden dat biologische gewassen minder eiwitten, vezels en vitamine E bevatten, maar deze bevindingen werden uiteraard niet benoemd. Dit is een enkel voorbeeld waarop het onderzoek kritiek heeft gekregen, maar het had nog meer haken en ogen [8, 9, 10, 11].
Over de bevindingen van antioxidanten weten we dat er conflicterend bewijs is of deze een meetbare bijdrage leveren aan de preventie van ziekten. Zo is het aannemelijk om te bedenken dat antioxidanten onderdeel zijn van onze voeding en daarom een bijdrage leveren aan onze gezondheid, maar zoals we later in dit artikel gaan behandelen is meer niet altijd beter, ook onderzoek op het gebied van antioxidanten illustreert dat [12].
Aan de andere kant van het verhaal zijn er sinds 2009 meerdere meta-analyses gepubliceerd die minder gebreken in kwaliteit laten zien. Eén meta-analyse gepubliceerd in de Annals of Internal Medicine keek naar 223 onderzoeken waarvan in 153 gekeken werd naar groente, fruit en granen. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat er weinig tot geen significante verschillen waren in voedingswaarde tussen biologisch en gangbare geteelde groente, fruit en granen. Ook in de The American Journal of Clinical Nutrition werd geen bewijs gevonden [13, 14]. Dit wil daarentegen niet zeggen dat ook deze bekritiseerd zijn op basis van methodologie of andere gebreken, maar deze blijven wel leidend binnen de discussie.
Nu er gekeken is naar de gezondheidsaspecten zijn er andere redenen waarom mensen biologische gewassen verkiezen boven gangbare geteelde gewassen, welke ons brengen op het volgende onderwerp:
Is biologisch eten onbespoten?
Het secundaire aankoopmotief waarom mensen biologische groente en fruit kopen is omdat deze onbespoten zouden zijn [5, 15].
Om dit onderwerp duidelijk te maken verwijs ik met bestrijdingsmiddelen naar alle vormen van bestrijding, bijvoorbeeld die van insecten, onkruid en schimmels. Het klopt dat er bij de teelt van biologische groente en fruit geen synthetische bestrijdingsmiddelen toegestaan zijn op enkelingen na, maar dat wil niet zeggen dat er bij de teelt van geen chemie komt kijken, er worden namelijk natuurlijke bestrijdingsmiddelen gebruikt [16, 17, 18].
Metalen zoals koperverbindingen, maar ook niet-metalen zoals pyrethrine, rotenon, spinosad en de Bacillus thuringiensis bacterie (Bt) die te vinden is in de Bt katoen- en maïsplant van Monsanto zijn toegestaan en worden gebruikt als natuurlijk bestrijdingsmiddel binnen de biologische akkerbouw.
Enkele van deze natuurlijke bestrijdingsmiddelen zijn zelfs door veiligheidsevaluaties van de EU in de huidige Nederlandse biologische teelt van gewassen verboden naar aanleiding van veiligheidsmaatregelen en er wordt nu gekeken naar alternatieven op dat gebied [19]. Dit komt mede doordat natuurlijke bestrijdingsmiddelen minder gereguleerd worden dan synthetische, zo kan er over synthetische bestrijdingsmiddelen aangenomen worden dat er meer bekend over is. Dit terzijde worden er ook nog andere dingen door consumenten over het hoofd gezien, namelijk het verdedigingsmechanisme van de plant om een aanval van een planteneter af te weren [20]. Van alle gifstoffen die wij dagelijks binnenkrijgen via onze voeding is 99% van de plant zelf, meer dan 10.000 keer de hoeveelheid aan residuen van bestrijdingsmiddelen die wij dagelijks binnenkrijgen [21, 22]. Ooit stilgestaan waarom ontzettend veel groente en fruit bitter van smaak is? Wat is de impact van dit resterende percentage als dit überhaupt invloed heeft op onze gezondheid?
Menno Henselmans heeft in zijn recentelijke blogartikel op FZF over de kunstmatige zoetstof al eerder geschreven over de Lethal Dose 50 ofwel de LD50 [23]. Dit is een maat die gebruikt wordt om onder andere de giftigheid van een stof uit te drukken. Het geeft de dosering van een bepaalde stof weer die bij 50% van de bestudeerde populatie in bijvoorbeeld ratten na orale toediening leidt tot de dood.
Ooit verhalen gehoord hoe iemand zich om het leven bracht door een overdosis aspirine? Hoe iemand om het leven kwam door te veel energiedrankjes te drinken? Alcoholvergiftiging? Dan besef je je ook dat wanneer je hoofdpijn hebt, één of twee aspirines weinig kwaad kunnen en je van die vervelende hoofdpijn kunnen afhelpen, maar ook dat één energiedrankje of alcoholconsumptie op zijn plaats weinig risico vormen. Dit zijn slechts enkele eenvoudige voorbeelden om te illustreren hoe er onderscheid wordt gemaakt in dosering, deze spelen namelijk een grote rol om neveneffecten te ervaren. Een ander voorbeeld is dat er een aanzienlijk verschil zit tussen de geconcentreerde (actieve) stof waarmee de LD50 wordt vastgesteld en in welke hoeveelheid deze te vinden is in een bestrijdingsmiddel, vaak zijn deze namelijk verdund aanwezig.
De onderstaande illustraties heb ik gemaakt om te laten zien dat het idee dat natuurlijke chemicaliën veiliger zijn dan synthetische volstrekt onlogisch is als we oordelen op basis van de LD50. De niveaus die je moet halen om neveneffecten te ervaren van de huidige bestrijdingsmiddelen die worden toegepast zijn ten 1e ontzettend hoog en komen ten 2e in ontzettend kleine hoeveelheden voor doordat ze erg verdund worden bij de toepassing ervan. Laat staan dat deze bestrijdingsmiddelen achterblijven na de verwerking van het product en thuis nog eventueel gewassen worden.
Verder bestaan de illustraties uit natuurlijke producten die wij alledaags tot ons nemen zoals cafeïne in onze koffie en solanine in onze aardappelen, maar ook de eerder benoemde aspirine is er in terug te vinden. De hoger de dosering per mg/kg, de minder giftig deze is.
De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) onderzocht in 2012 ruim 79.000 voedselmonsters en constateerde dat 97,1% van de monsters vielen binnen de toegestane niveaus aan residuen van bestrijdingsmiddelen. 54% van de genomen monsters bevatte helemaal geen residuen van bestrijdingsmiddelen. De residuen die niet binnen de toegestane niveaus vielen (2.9%) kwamen voornamelijk uit derdewereldlanden waar vaker gebrek is aan kennis, bescherming en technologie met betrekking tot het toepassen van bestrijdingsmiddelen [24]. Er is ook nog een onzekerheidsfactor van 100x om eventuele risico’s uit te sluiten, net zoals dat van toepassing is bij de toxiciteit van aspartaam waar je in realiteit veel meer kan consumeren dan de Aanvaardbare Dagelijkse Inname. Of we ons dus echt zorgen moeten maken om dit kleine percentage vraag ik mij dus af en daarmee sluit ik af [25, 26]. Conclusie Biologische landbouw is heden meer een juridisch en meetbaar begrip in tegenstelling tot de termen waarmee het geassocieerd wordt. Verder kunnen we concluderen dat biologische akkerbouw vaak geassocieerd wordt met eindproducten die gezonder zijn, maar dat de wetenschappelijke feiten dat niet duidelijk laten zien op basis van het onderzoek dat tot op heden is gedaan. Ook lijkt het dat we ons weinig zorgen hoeven te maken over de residuen van bestrijdingsmiddelen, als deze überhaupt aanwezig zijn van zowel natuurlijke als synthetische bestrijdingsmiddelen.
Naar mijn mening zou er geen onderscheid gemaakt moeten worden tussen de concepten en zou een systeem ontwikkeld moeten worden die het beste haalt uit beide werelden. Marketing speelt uiteraard goed in op de missconcepties door middel van angst en propaganda over de gangbare landbouw en het gebruik van gentech, mede waarom dit ook een miljoenen-industrie is.
En wat nu? Biologisch eten kost gemiddeld zo’n 40% meer dan niet-biologische huismerkvarianten [27]. Het advies luidt dan ook om voldoende groente en fruit te eten, dat doen er op basis van voedselconsumptiepeilingen namelijk te weinig. Als de gezondheid van jezelf of je eigen gezin centraal staat is meer groente en fruit belangrijker, niet of het biologisch of gangbaar is. Milieu en dierenwelzijn die kenmerkend zijn voor biologische landbouw staan nog open voor debat, misschien is dit nog een toekomstig onderwerp voor Fit Zonder Fabels.
Referentie
1. Europeans, Agriculture and the Common Agricultural Policy (2010).http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_336_en.pdf
2. http://nl.wikipedia.org/wiki/Biologische_landbouw_en_voeding
3. VERORDENING (EG) Nr. 834/2007 VAN DE RAAD.http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007R0834&from=EN
4. VERORDENING (EEG) Nr. 2092/91 VAN DE RAAD.http://www.pdv.nl/lmbinaries/3-09.1.pdf
5. Pagina 7 Organic Market Report 2013.http://www.soilassociation.org/LinkClick.aspx?fileticket=whbpEnZUd7A=
6. Voedselconsumptiepeiling groente en fruit 2006 en 2010.http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/voeding/hoeveel-mensen-voldoen-aan-de-richtlijnen-goede-voeding/
7. Marcin Barański et al. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops:a systematic literature review and meta-analyses.British Journal of Nutrition / Volume 112 / Issue 05 / September 2014, pp 794-811
8. Expert reaction to study comparing the nutritional content of organic and conventional foods.http://www.sciencemediacentre.org/expert-reaction-to-study-comparing-the-nutritional-content-of-organic-and-conventional-foods/
9. Clear differences between organic and non-organic food, study finds.http://www.theguardian.com/environment/2014/jul/11/organic-food-more-antioxidants-study
10. Is Organic Food More Nutritious And Safer Than Conventional? Reviewing A Recent Systematic Review.http://www.science20.com/science_20/is_organic_food_more_nutritious_and_safer_than_conventional_reviewing_a_recent_systematic_review-140440
11. Organic food is still not more nutritious than conventional food.http://theconversation.com/organic-food-is-still-not-more-nutritious-than-conventional-food-29233
12. Hans K. Biesalski et al. Reexamination of a Meta-Analysis of the Effect of Antioxidant Supplementation on Mortality and Health in Randomized Trials.Nutrients 2010, 2(9), 929-949; doi:10.3390/nu2090929
13..Alan D Dangour et al. Nutritional quality of organic foods: a systematic review.July 29, 2009, doi: 10.3945/ajcn.2009.28041
14. Crystal Smith-Spangle et al. Are Organic Foods Safer or Healthier Than Conventional Alternatives? A Systematic Review.Ann Intern Med. 2012;157(5):348-366. doi:10.7326/0003-4819-157-5-201209040-00007
15. Pagina 4 Organic Marketing Report.http://academicsreview.org/wp-content/uploads/2014/04/Academics-Review_Organic-Marketing-Report1.pdf
16. About Organic Produce.https://www.ocf.berkeley.edu/~lhom/organictext.html
17. PAGINA 36 EN 37 VERORDENING (EG) nr. 889/2008 VAN DE COMMISSIE.http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008R0889&from=nl
18. Some Pesticides Permitted in Organic Gardening.http://www.colostate.edu/Dept/CoopExt/4DMG/VegFruit/organic.htm
19. Staatscourant. Officiële uitgave van het Koningrijk der Nederlanden sinds 1814.https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2012-2007.html
20. Abdul Rashid War et al. Mechanisms of plant defense against insect herbivores. Plant Signal Behav.Oct 1, 2012; 7(10): 1306–1320. doi: 10.4161/psb.21663
21. Ames BN, Profet M, Gold LS. Dietary pesticides (99.99% all natural).Proc Natl Acad Sci U S A 1990;87:777–81.
22. Adam Drewnowski and Carmen Gomez-Carneros. Bitter taste, phytonutrients, and the consumer: a review.Am J Clin Nutr December 2000 vol. 72 no. 6 1424-1435.
23. Menno Henselmans. Aspartaam: Bloedgetuige.
24. European Food Safety Authority. The 2012 European Union Report on pesticide residues in food.EFSA Journal 2014;12(12):3942[156 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2014.3942
25. European Crop Protection. Pesticide use and food safety.http://www.ecpa.eu/files/attachments/ECPA_ResiduesLeafletUK_Web_01.pdf
26. Melville H. Litchfield. Estimates of Acute Pesticide Poisoning in Agricultural Workers in Less Developed Countries.Toxicological Reviews December 2005, Volume 24, Issue 4, pp 271-278
27. Consumentenbond. Biologische voeding in kaart.http://www.consumentenbond.nl/test/woning-huishouden/woning/duurzaam-consumeren/extra/biologische-voeding/